Elvira Zeneli: Historia e vendlindjes time

Elvira Zeneli
                                                                               Historia e vendlindjes time
Klosi është një qytet i vogël i gjendur mes Burrelit dhe Bulqizës por me një histori kaq të madhe , i mbushur me simbole të ndryshme që na lidhin me të kaluarën si dhe me aktualitetin . Një nga simbolet e këtij qyteti është Lumi i Matit që kalon rrëzë qytetit . Një lum i vogël dhe i heshtur që gjatë periudhës të verës të mbledh qindra qytetarë me njëri-tjetrin të cilët lahen dhe luajn lojra nga më të ndryshme . Një tjetër simbol i rëndësishëm për qytetin e Klosit është edhe Ura e Vashës e cila bart mbi vete mijëra vite plot histori dhe mister të cilat do ti prekim më poshtë në mënyrë më të zgjeruar . Kalaja e Petralbës e cila qëndron plot krenari në majën e një Mali ku ka nën kontroll të gjithë qytetin. Kjo kala , sipas Marin Barletit është edhe shtëpija ku lindi heroi ynë kombëtar Gjergj Kastriot Skënderbeu . Përvec kalasë së Petralbës , në malin e Darsit përballemi me kalan Ilire të gjigandëve me gurë cikllopik . Gjithashtu vlen për t’u përmendur dhe një simbol tjeter i rëndësishëm i qytetit madje do të thoja i të gjithë Shqipërisë , Rruga e Arbërit . Kjo rrugë e cila kalon në Klos , vendi ku dikur banonte fisi i Arbërve ose ndryshe principata e Kastriotëve . Jo më kot , kjo rrugë e mori emrin Rruga e Arbërit . Këto janë disa nga simbolet e qytetit te Klosit , te cilat gjithashtu simbolizojnë jetën shoqërore dhe kulturën si dhe etnokulturën e trashëguar ndër shekuj.
Përse kalaja e Petralbës cilësohet si një simbol shumë i rëndësishëm me kuptim historik dhe kulturor I qytetit të Klosit ? Kështu është quajtur edhe nga Marin Barleti , i cili e cilësonte si një ndër selitë kryesore të Kastriotëve . Sic shkruante ai , kalaja frekuentohej në mënyrë të rregullt nga Donika Kastrioti , por edhe nga bashkëshorti i saj Gjergj Kastriot Skëndërbeu . Do të thoja një kacavirrje e vazhdueshme mes majave të thepisura . E jashtëzakonshme po ta shikosh këtë kala , të cilën Barleti e cilëson si një kala të ngritur në majën e një mali që si trembej asnjë fuqie armike , përvec urisë . Kastriotët kishin menduar edhe për përballjen me urinë , në rast të një shtetrrethimi . Ekziston akoma një tunel i madh nga kalaja deri në qytetin poshte . Shpesh ky tunel është përdorur edhe për të gjetur në befasi forcat armike kundërshtare . Një qytet me jo më shume se tre mijë banorë , por me simbole që kanë arritur ti mbijetojnë cdo vështirësie të cilat na tregojnë rëndësinë historike që ka pasur ky vend si dhe paraardhësit tanë .
Përvec kalasë së Petralbës , më lart është përmendur edhe kalaja Ilire . Një tjetër simbol shumë i rëndësishëm për qytetin e Klosit e cila i përket shekullit të IV para erës sonë me paraardhësit tanë Ilirët , por gjithashtu edhe me principatën e Kastriotëve . Nje vepër dhe një qytezë shumë e madhe e Klosit e cila mendohet nga studiues të zonës që ka pasur lidhje të drejtpërdrejta me Durrësin si dhe me të gjitha malësit e Matit . Në pamje të parë i ngjan një prite të madhe , e cila më tepër u shfrytëzua në kohën e Romakëve por edhe në kohën e Kastriotëve . Dicka që të bën më shumë habi janë madhësia e gurëve me të cilën është ndërtuar kalaja. Jashtëzakonisht të mëdhenj dhe duke marrë shkas nga koha kur është ndërtuar , ngritja e tyre në majën e një mali rreth 1 mije metra mbi nivelin e detit është pothuajse e pamundur , pa teknologjin e sotme . Studiues të sotme i kanë quajtur këto gurë simbol të njerëzve cikllopik ose ‘’gjigandë’’ që mendohet se kanë jetuar në këto ‘’qytez’’ gjigande .
Informacionet për këtë qytet janë të panumërta dhe nuk do të mjaftonin netë të gjata dimri për ti treguar apo shkruar . Këto janë disa nga simbolet e Klosit , që duke u dhënë një kuptim historik dhe kulturor , na bëjn të ditur që Mati ishte një vendbanim Ilir ose më saktë fisi Ilir më i mocëm .
Ura e Vashës e treta , por jo nga rëndësia . Njëmbëdhjetë metra e gjate dhe shtatë metra e gjerë dhe lartësia nga harku në ujë po ashtu shtatë metra . Harku i saj është gjysmë rrethor dhe është e punuar me gur gëlqeror dhe me qemer të dyfishtë. Kjo urë është simboli i bashkimit , tregtisë dhe ‘’shpëtimit’’ . Ka mbajtur mbi shpatullat e saj gjithë barrën e karvanëve të rrugës për në Dibër , e cila lidhte atë me bregdetin nga merrej kripa dhe produkte të tjera . Ura është shumë e mocme . Edhe Cezari ka kaluar në këtë urë . Sipas gojëdhënave të moshave të vjetra të zonës , kjo ur ndodhet ne trojet e Gjon Kastriotit dhe u rindërtua nga Vojsava Kastrioti . Ura lidhte Lindjen me Perëndimin por dhe kështjellat me njëra-tjetrën.
Nuk duhet lënë pa përmendur simboli më i rëndësishëm i këtij qyteti : Baruti . Si burimet historike ashtu edhe gojëdhënat , dëshmojnë se Klosi ishte qendra më e madhe e barutit me tym në Shqipëri . Dihet se shpikja dhe përdorimi i barutit për qëllime ushtarake , shkaktoi kthesë dhe revolucianizoi mënyrat e luftimit në të gjitha ushtritë e botës . Burimet arkivore venedikase dëshmojnë se se Venedikasit përdorën për prodhimin e barutit mjeshtrat Shqipëtarë sic ishte Mark Bogiti . Venedikasit kanë patur lidhje të hershme edhe me Klosin , madje me fshatin Fushat. Burime historike dëshmojnë se baruti i zi i markës Shqiptare është prodhuar për herë të parë në Mat , prandaj në gjuhën popullore , është quajtur barut Mati . Pra baruti në Mat është prodhuar së pari në këmbët e kalasë së Petralbës me shumicë për më shumë se pesë shekuj me radhë . Baruti prodhohej në punishte të thjeshta duke shfrytëzuar energjinë e ujit të Lumit të Matit , por gjithashtu edhe forcën e krahut . Këto punishte quheshin Dinga Baruti , emër të cilin e morën nga zhurma që bënin gjatë punës punishtet për prodhimin e barutit.